An Babel Sa Laog Kan Mall

KUN PAG-AATID -ATIDOON, pinarà kan pagbukas kan SM City sa Naga an mga honâ-honâ kan mga interesado sa pag-aadal nin lenggwahe na mawawaran nin lugar an tataramon na Bikol sa laog kan mall. Hinona kan kadaklan na Tagalog an mangongorog na lenggwahe, huli naman sa nagkakapirang dahilan. Saro na digdi an paghiling na Tagalog an maninigong gamiton na lenggwahe tanganing magkasinarabotan sa laog kan mall, kaiba naman sa mga rason na ini an katotoohan na an SM nagpoon sa Manila. An subuot na pagkapara kan tataramon na Bikol sa mga komersyal na establisimiyento sa Naga, sosog sa antropologong si Tito Valiente na kolumnista man sa peryodikong ini, saro sa mga signos nin pagpalya kan kulturang Bikolnon sa mga inaatubang kaining agyat—nagpapahiling na kinakakan kan bisitang kultura an kulturang presente sa sato.

Enot ko ining pinageksperimentohan kan enot na maglaog ako sa SM, binilang ko an mga shops na kun sain kakaulayon ako kan mga empleyado sa tataramon na Bikol. 11 out of 15 pabor sa tataramon na Bikol. Lain pa kaiyan, obserbadong marhay na garo nagin grand reunion kan mga Bikolnon na tataramon an laog kan SM sa pagbukas kaini. Sa sarong kanto, makusog an tingog kan mga taga-Rinconada; malinaw na marhay kun sinda mga taga-Nabua o taga-Iriga ta iba man an tono asin an halnas kan pagtaram. Sa sarong ládo, yaon man an mga Albayano na maaaraman tulos kun sain na lugar sa Albay naggikan. May padikit-dikit na mga Sorsoganon asin Masbatenyo—tibaad mga estudyanteng nag-aadal sa Naga.

Sa enot na hiling, garo Babel an laog kan SM: katiriponan nin manlaenlaen na mga tataramon. Alagad an pagkakaiba, kun sa Babel dai nagkakairintindihan an mga tawo, sa SM igwa nin pagkakasinarabotan, o kun dai man, igwa nin pagpurbar na magkasinarabotan. Kun iisipon, magayon ining signos, nin huli ta pinapara kaini an paghadit kan mga linggwistiko na tibaad magadan an lenggwahe sa pag-abot kan mga signos man nin globalisasyon asin mga istruktura nin neo-kolonisasyon. Kontraryo sa mga paghadit, an penomenon na ini nagpapahiling na makusog pa man giraray an kápot kan mga tawo—mga Bikolano—sa agimadmad Bikolnon. Asin ini magayon na tungkusan asin pagyamanon sa paagi nin mga akademiko asin sibikong suporta.

Nahiling ko an pagkakaiba kaini sa laog kan SM sa siyudad nin Baguio. Inaasahan ko na Ilokano an tataramon sa laog kan edipisyo, alagad gabos duman Tagalog an taram. Ehemplo na an katutubong tataramon nalamos kan dáyong tataramon para sa benepisyo kan ibang pan-ekonomikong sektor—komersyo, trabaho, asin iba pa.

An penomenon na ini kaipuhan na gayong suportahan kan mga akademya sa paagi nin pagtulod sa sadiring tataramon. Bako man para sa mga parokyal na dahilan alagad para man sa pagtulod kan sadiring kultura asin Bikolnon na psyche. An pagtulod kan tataramon sa laog kan mga istrukturang arog kan mall, sa hiling ko, makakabawas sa mga potensyal na katibaadan na inaatubang kan kulturang Bikolnon.

Kun igwang katedral an popular na kultura, yaon ini sa mga kontemporanyong istrukturang arog kan malls, mga tinampo, mga kanto asin mga lugar na pinagtitiriponan kan mga tawo, orog na kan mga hoben. Mababawasan kaini an paghadit na sa maabot na panahon, an satuyang mayaman na tradisyon magpaparasadit asin an mga dáyong tradisyon an magpaparahiwas. Nagtutubod ako na dakulang gayo an papel kan lenggwahe sa aspektong ini.

Sa liwat, an pagpadanay sa yaman linggwistika sa laog kan mga malls asin iba pang darakula asin poderosong mga istruktura, minapoon pa man giraray sa saradit na paghiro: sa laog kan harong, sa klasrum, sa simpleng urulay-ulay, asin sa pagtukdo sa mga kaakian. Duman ngani sa mga minaagrangay na tibaad daa magadan na an Bikol na tataramon, paliwat-liwat kong sinasabi, na kun tutukduan ta saná an satong mga kaakian kan tataramon na iyan, dai nanggad magagadan an tataramon. Arog kan gabos na bagay, an pagpadanay kan tataramon mabalik sana man sa sadiri. Kun kita mismo dai nagtutubod sa kagayonan kan satong tinataram na lenggwahe, padagos tang isisikwal iyan asin iyan igwang peligrong maparà. Minapoon iyan liwat sa pag-apresyar, sa kritikal na paghiling kun an siring na bagay magayon o bako.

Minapoon iyan sa pagsuysoy kan satong agimadmad asin pag-abot sa katotoohan na an satong lenggwahe igwa man nin kapangyarihan na magbukas kan satong panânaw asin mga konsepto asin ideya. Dai ko man sinasabi na an ibang lenggwahe, arog kan Ingles asin Tagalog, bakong marhay. An mga ini dai ta man maiibitaran, an satong sosyudad kaiba sa orog pang mahiwas na sosyudad—global asin labi-kahiwas. Simple sana: orog na mayaman an eksperiyensiya kun igwa kitang dakol na opsiyon.

Nagba-blog si Vic Nierva sa http://aponihandiong. blogspot.com.