Orag Garo

SA IKA-PIRANG RIBONG PAGKAKATAON, kan Sabado igwa na naman katood na bakong Bikolano an naghapot kun ano man nanggad na an kahulugan kan tataramon na oragon. Sa pirit na pagpapasimple kan komplikadong natura kan tataramon, sinimbag ko an hapot nin sarong simbag na sa hiling ko husto sana sa pagrespeto sa yaman kan tataramon: "Sarong lektyur iyan!" Sabay ngirit. Alagad totoo. Sa mga pagkakataon na siring kaini, minalaog tulos sa isip ko an "Orag Bilang Birtud nin Bikolano" kan midbid na historyador na si Dr. Danny Gerona. Huli ta daing hustisya kun saro sana an pagbabasehan ta sa pagtaong kahulugan sa sarong tataramon na nagsapo nin mga pirit napagbabago sa mga kamot kan mga dayuhan asin magin man mga Bikolano. Sa puntong ini naroromdoman ko an mga pelikulang pinagbidahan ni Eddie Garcia na pirming may tarom an pagsayod kan tataramon na oragon.

Alagad, kaipuhan kong rumpagon an abstraktong simbag asin tawan an naghahapot an mga katood nin kongkretong kasimbagan-o sa tataramon na ini, mga kasimbagan, nin huli ta bako sanang saro an gamit kan orag o oragon. Ini igwang makolor na katungdan sa satong bokabularyo, katungdan igwang kasabay na kamawotan na logod padagos naman na mapara an paagpapangalad sa pagtaram kaini asin matalingkas na makaayon na sa pangaroaldaw tang pagtaram bilang mga Bikolano. Kun kaya nagparalaba an pag-osip mi kan katood na naghapot. Kadakol an mga simbag, an iba maogmang napag-ulayan, an iba man pinaghuyuman sana asin rinimpos sa sakong paglaom na ini magamit man kan kadaklan sa siring na pagpapakahulugan. Uya an nagkakapirang mga kahulugan asin iba-ibang gamit kan tataramon na oragon o orag para sa mga Bikolano:

Oragon or maorag (human): brave, highly skilled, ingenius, top-of-the-line, best, great, exemplary, incomparable, intelligent. When oragon is used to describe negative traits or deeds such as being lazy or lying, the use of the word is sarcastic. Hence, Oragon ka man sana sa karakanan (You're only good in eating.)

Oragon or maorag (object or event): high quality, spectacular, commendable, amazing, beautiful, admirable, thrilling. Oragon baga si kawat, taki-taki si laban (The game was thrilling, it was a close fight.).

Oragan: to hurt, to hit, to inflict pain on someone or an animal. Oragan mo ta baka ika pa an kulugan (You should hit him for he might hurt you if you don't.).

Orag-orag (human): not in the right (bad) mood, mood swing, tantrums. Nag-oorag-orag baga an tugang mo (Your sister is having her mood swing).