Pagkánood

NAGPOON NA AN KRALASEHAN; ini an kasiribotan ngunyan sa mga ronâ kun sain an bakasyon ginigibo sa mga bulan na Abril sagkod Mayo. Dai ta man manenegaran na an pagpoon kan klase sarong panahon na satong labi-labing pinag-aandaman. Tibaad ini man an pasabong na tinatawan ta man nanggad nin magkakanigong pansin an edukasyon, an pagkánood. Bilang sarong paratukdo, an pagpoon kan klase sarong panibagong taon sa samong kinaban. Bagong mga lawog, bagong mga tingog, kaibahan na an bagong potensyal na mga remalasong aatubangon.

Stereotypical na sa satong sosyudad an paagi nin pag-adal minapoon sa mga pagtataong kahulugan sa mga disiplinang-adalán, halimbawa, pisika, biolohiya, teolohiya, komunikasyon o pilosopiya. Asin ini susundan nin pagpaparárom sa pag-aádal. Alagad, minsan saná—o tibaad dai ngani talaga—kita minahapot kun ano man nanggad an esensiya kan pagkánood. Basta an pag-adal minapahiwas sa posibilidad na pagkaigwa nin hanapbuhay pagkatapos kan gabos. Sa siring na paagi, hinihiling ta an edukasyon na parte saná kan mahiwas na batalya nin komersyo. Kayâ dai man kita mangalas kun an hiling kan kadaklan sa eduksyon—sa paagi kan pagsábot—iyo na sarong produkto o serbisyo saná, asin bakông sarong paaging panô nin dignidad asin kangangalasan. Asin huli man kaini, dai man kita magngalas kun pipira saná—kun igwa—sa mga estudyante an minatuytoy sa pagtubod ni Aristoteles sa ‘pagkasábot sa gabos na puwedeng masabotan na daing ibang katuyúhan kundi an pagkasábot.’ Ini hinahanap ko bilang sarong hoben na paratukdô.

Enot na duwang hapot ko sa mga estudyante sa pagsurat kun ano an tolong laws of motion ni Newton asin na kun siisay an chief of police kan Siyudad nin Naga, alagad dai ni sarô an nakasimbag. Tibaad dai ninda linalaoman na mahapot ako nin siring na hapot sa klase na an tinutukar iyo an arte kan pagsurat. Alagad sa kairaromi kan sakong agimadmad, bako daw na tama saná man na aram ninda an siring na mga bagay bilang komunidad nin paraadál? Kun pagaatid-atidon, bako daw na an mga impormasyon na ini kaipuhan ta bako saná bilang mga paraadál kundi man bilang tawo?

Kun babalikan an mga istorya nin kapinônan, kadakol an nagpoon sa simpleng pagkangalas. Si Newton nangalas sa nahuhulog na mansanas, asin hali digdi nabilog niya an unibersal na laws of motion na sagkod ngunyan basehan kan kadakol na iba pang kangangalasan. Si Galileo siring sa aki na nangalas sa paghulog kan sarong bagay sa nakatagilid na tore sa Pisa, digdi nabilog an konsepto kan freefall. Si Pythagoras nagngalas sa mga distansiya asin mga anggulo na pinag-gamotan kan Pythagorean Theorem na saro sa mga perpektong kangangalasan sa lado kan matematika, kangangalasan na minaapektar sa kadakol pang aspekto nin buhay. Si Rizal nangalas sa mga matalingkas na sosyudad sa Europa asin napahapot na tadaw ta an saiyang banwaan bakong siring, asin ini ginikanan kan saiyang matuninong na paggiya sa Filipinas pasiring sa konsepto kan katalingkasan. Si Gandhi nagngalas kun tadaw ta an mga Indyano dai maninigong maglakaw na kapantay asin kasabay kan mga puting para-sákop kan saiyang nasyon. Kadakol pang iba na nangalas asin sa pagkangalas na ini nahaman an mga hapot, mga hapot na nagtaong-dalan sa mga bâgong bagay na orog pang nagparahay asin nagpagayon sa buhay kan tawo. An hapot: nag-ontok na daw kayâ kita sa pagkangalas sa kadakol na mga bagay?

Sa hiling ko, iyo ini an agyat sa mga paratukdo ngunyan: na hâónon an mga estudyante hali sa natuturog na agimadmad na kontento na sa gabos na nakaatang sa atubangan ninda, asin darahon sinda pabalik sa pagkangalas sa mga bagay-bagay. Huli ta kun daing pagkangalas, dai man maaapresyar asin masasabotan an mga adalán. Bâgo pa man an pagtukar sa mga temang kaipuhan adálan sa klase, an mga temang ini makangangalas na na sinda nabilog. Halimbawa an mga an musika; an mga disenyo asin arteng biswal; an mga formula sa matematika; an mga kaisipan kan mga bantog na iskolar; an mga obrang panliteratura, klasiko man o kontemporanyo; an dalagan kan historya poon sa kaenotenotan; an gramatika asin mga tataramon; an gabos!

Sa pagbukas liwat kan klase, padagos akong nagtutubod na bilang paratukdo, an nangongorog kong responsibilidad bako na dosokón an kaisipan kan mga estudyante nin mga datos asin imporpasyon huli ta an gibong pagpanô makakáya nindang gibohon na sinda saná. Nagtutubod ako na enot kong responsibilidad an buksan an saindang agimadmad sa mga kangangalasan na ini. Sa pagtakig ninda sa mga kangangalasan kan kinaban, an mga bagay-bagay—an pagkasábot—magigin garo sálog na masulóg, mabúlos, asin buháy na makikisarô sa saindang pagkatawo.

Si Vic Nierva nagba-blog sa http://aponihandiong. blogspot.com.